17-IX-39r. Związek Sowiecki dokonał zbrojnej napaści na Polskę, realizując tajne porozumienie zawarte z III Rzeszą w pakcie Ribbentrop-Mołotow z 23-VIII-39r. Napaść ta nastąpiła bez wypowiedzenia wojny, gdy Armia Czerwona przekroczyła granice Rzeczypospolitej w porozumieniu z Niemcami, które od 1-IX-39r. prowadziły działania wojenne przeciwko Polsce. Pomimo sojuszy z Francją i Wielką Brytanią, które w teorii powinny stanąć w obronie Polski, w praktyce decyzje podjęte podczas brytyjsko-francuskiej konferencji w Abbeville 12-IX-39r. oznaczały zaniechanie działań ofensywnych przeciwko Niemcom, co utwierdziło Stalina w przekonaniu, że czas na uderzenie nadszedł.
Na mocy tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow, ZSRR zobowiązał się do zbrojnego wystąpienia przeciw Polsce, jeśli Niemcy znajdą się w stanie wojny z Polską. Stalin wydał rozkaz o mobilizacji wojsk w momencie, gdy Armia Czerwona zakończyła działania na froncie wschodnim przeciwko Japonii po bitwie nad Chałchin-Goł (27-VIII-39r.). 17 września o godzinie 6 rano Armia Czerwona przekroczyła granicę polsko-sowiecką na całej linii od Połocka do Kamieńca Podolskiego. Oficjalny pretekst agresji, przekazany o godz. 3 rano przez zastępcę Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych Potiomkina ambasadorowi RP w Moskwie, był fałszywym stwierdzeniem o rozpadzie państwa polskiego, ucieczce rządu i konieczności ochrony ludności ukraińskiej i białoruskiej. Ambasador RP odmówił przyjęcia noty.
Warto zaznaczyć, że legalny rząd II Rzeczypospolitej opuścił granice Polski dopiero wieczorem 17-IX-39r., a prezydent Ignacy Mościcki w orędziu do narodu jednoznacznie nazwał sowieckie działania aktem agresji. Mimo wcześniejszych prób pertraktacji z sojusznikami, na przykład z Francją, już w 1939 roku sztaby francuskie i brytyjskie uzgodniły, że los Polski będzie zależał nie od początkowych zmagań, lecz od ostatecznego wyniku wojny, co de facto pozostawiło Polskę bez natychmiastowej pomocy.
Agresja radziecka rozpoczęła się równolegle z ofensywą niemiecką, a jej scenariusz zakładał nie tylko podział Polski, ale też możliwość ustanowienia Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej na terenach między Wisłą a Bugiem. W wyniku tajnego paktu między ZSRR a Niemcami z 28-IX-39r. (pakt o granicach i przyjaźni), sowieci zajęli wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Pakt ten przypieczętował faktyczny rozbiór Polski.
Działania Armii Czerwonej, wsparte przez NKWD, wiązały się z masowymi prześladowaniami, deportacjami oraz morderstwami zarówno polskich oficerów, jak i ludności cywilnej. Zbrodnicze represje NKWD dotknęły m.in. mieszkańców Grodna, gdzie obrońcy miasta walczyli heroicznie przeciwko sowieckim czołgom. Sowiety brutalnie rozprawiały się z polskimi żołnierzami i oficerami, doprowadzając do aresztowań i egzekucji, co później miało swoje apogeum w Zbrodni Katyńskiej.
Warto dodać, że w ZSRR agresję usprawiedliwiano ideologicznie jako „wyzwoleńczy pochód” na tereny Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Oficjalna historiografia PRL także marginalizowała te wydarzenia, przedstawiając je jako pokojowe wkroczenie wojsk radzieckich w celu „ochrony” ludności. Jednak z punktu widzenia prawa międzynarodowego było to jawne złamanie traktatów i akt agresji wobec niepodległego państwa.
Pomimo wysiłków sojuszników zachodnich, Polska po II wojnie światowej nigdy nie odzyskała ziem utraconych na wschodzie, które znalazły się pod kontrolą ZSRR.
Betrayal in Arms – Soviet Aggression on Poland
On 17th September 1939, the Soviet Union launched a military invasion of Poland, fulfilling the secret agreement made with Nazi Germany in the Ribbentrop-Molotov Pact of 23rd August 1939. This invasion occurred without a declaration of war, as the Red Army crossed the Polish border in coordination with Germany, which had been waging war against Poland since 1st September 1939. Despite alliances with France and Britain, which in theory were to defend Poland, the decisions made during the British-French conference in Abbeville on 12th September 1939 resulted in a halt to offensive actions against Germany, further emboldening Stalin to strike.
Under the secret protocol of the Ribbentrop-Molotov Pact, the Soviet Union committed to taking military action against Poland if Germany found itself at war with the country. Stalin ordered military mobilization as the Red Army concluded its eastern front operations against Japan following the Battle of Khalkhin Gol (27th August 1939). At 6 a.m. on 17th September 1939, the Red Army crossed the Soviet-Polish border from Polotsk to Kamianets-Podilskyi. The official pretext for the aggression, delivered at 3 a.m. by Deputy People’s Commissar for Foreign Affairs Potemkin to the Polish ambassador in Moscow, falsely claimed that the Polish state had collapsed, its government had fled, and the Soviets were intervening to protect the Ukrainian and Belarusian population. The Polish ambassador refused to accept the note.
It’s worth noting that the legitimate government of the Second Polish Republic left Polish territory only in the evening of 17th September 1939, and President Ignacy Mościcki, in an address to the nation, unequivocally labeled Soviet actions as an act of aggression. Despite earlier attempts to negotiate with allies, such as France, by 1939, French and British military staffs had already agreed that Poland’s fate would depend not on the initial struggles but on the final outcome of the war, leaving Poland without immediate help.
Soviet aggression, occurring in parallel with the German offensive, not only aimed to divide Poland but also considered the possibility of establishing the Polish Socialist Soviet Republic in territories between the Vistula and Bug rivers. As a result of a secret agreement between the Soviet Union and Germany on 28th September 1939 (the Treaty on Borders and Friendship), the Soviets occupied Poland’s eastern lands. This treaty sealed Poland’s partition.
Red Army operations, supported by the NKVD, were marked by mass persecution, deportations, and the murder of both Polish officers and civilians. NKVD repression culminated in the massacre at Katyn, where thousands of Polish officers were executed.
It should be noted that in the USSR, Soviet aggression was ideologically justified as a „liberation march” to the territories of Western Ukraine and Western Belarus. The official historiography of the Polish People’s Republic (PRL) also downplayed these events, portraying them as a peaceful entry of Soviet troops to „protect” the population. However, from an international law perspective, this was a blatant violation of treaties and an act of aggression against a sovereign state.
Despite the efforts of Western allies, Poland never regained the eastern territories lost to the Soviet Union after World War II.
