PASTORAŁ
KARDYNAŁA ALEKSANDRA KAKOWSKIEGO
(ur. 1862 r. – zm. 1938 r.)
ARCYBISKUPA – METROPOLITY WARSZAWSKIEGO
autor i wyrób dzieła: Owczynnikow, około 1912-1913 r.
surowiec: srebro, emalia komórkowa
współczesna stała ekspozycja: Inowrocław (Instytut Prymasa Józefa Glempa)
Paweł Akimow Owczynnikow (1830-1888) wybitnej klasy rosyjski jubiler, przedsiębiorca, założyciel cenionego na rynku moskiewskiego warsztatu jubilerskiego oraz Narodowej Szkoły Jubilerskiej. W 1865 r. przyznano mu tytuł dostawcy Dworu Cesarskiego w Rosji. Wykonywał indywidualne zamówienia dla monarszych dworów w Austrii, Belgii czy też Francji. Fabryka Owczynnikowa specjalizowała się wyrobem różnorakich precjozów, od wyrafinowanych bogato zdobionych artefaktów, po produkcje seryjne, min. zastawy stołowej, do dzisiaj spotykane w obrocie antykwarycznym. Kres funkcjonowaniu warsztatu, przyniosła rewolucja bolszewicka w 1917 r.
Na ziemiach polskich zachowało się do czasów współczesnych, kilkanaście pastorałów emaliowanych z warsztatu moskiewskiego jubilera Owczynnikowa. Znajdziemy je dzisiaj na terenie tych diecezji, których granice w czasach zaborów, przynależne były imperium rosyjskiemu. Eksponowane pastorały w instytucjach muzeów diecezjalnych bądź przechowywane w pałacach biskupich, są świadkami dawnych zależności jakie istnieć musiały pomiędzy nowo mianowanymi hierarchami a instytucją caratu rosyjskiego. Od 1882 roku kiedy nastąpiła próba reaktywacji konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rosją, carowie ofiarowywali w prezencie emaliowany pastorał, każdemu nominowanemu biskupowi z terenów zaboru rosyjskiego, którego obowiązkiem było przyjęcie sakry biskupiej w stolicy carskiej Rosji, jaką był na tamte czasy Petersburg.
Carowie Rosji ofiarowywali pastorał w prezencie, nowo konsekrowanemu biskupowi bądź arcybiskupowi, z terenów zaboru rosyjskiego. Emaliowane pastorały produkowane były seryjnie, w warsztatach jubilerskich moskiewskiego złotnika Pawła Owczynnikowa. To właśnie ten artysta, jubiler od 1865 roku był stałym dostawcą wyrobów jubilerskich dla carskiej rodziny, stąd na prośbę i polecenie cara, jako jedyny z rosyjskich jubilerów miał patent na wyrób pastorałów dla polskich biskupów. Pastorały te osadzone ikonograficznie w stylistyce staroruskiej maniery, miały jednoznacznie podkreślać i przypominać biskupom, o wpływach i panowaniu Rosji na terenie zniewolonego państwa polskiego.
Prezentowany pastorał Owczynnikowa, jest przykładem kunsztu klasy rosyjskiego zdobnictwa. Został stworzony w oparciu o technikę emaliowania, polegającą na zdobieniu metalowego tworzywa, za pomocą kolorowych, szklistych powłok pokrywających wybrane fragmenty pastorału. Szkliwa takie w formie papki nanosi się na metalowy podkład, a następnie wypala w piecu. Pastorał moskiewskiego jubilera, powstał za pomocą techniki emalii komórkowej, która polega na układaniu na powierzchni metalu, rysunku z cienkich listewek przylutowanych pionowo. Powstałe w ten sposób tak zwane komórki, wypełnia się następnie różnymi kolorami szkliwa. Emalia komórkowa pozwala uzyskać na srebrze efekt mozaiki. Do srebrnego podłoża lutuje się srebrną siatkę, tworząc zamknięte przestrzenie zwane wspomnianymi komórkami, które z kolei wypełnia się emalią. Technika ta z upodobaniem stosowana była i jest nadal w rosyjskim złotnictwie. Niekiedy zamiast listewek używano drucików. Technikę emalierską cechowało umiejętne zachowanie temperatury, tak aby srebrne druciki nie stopiły się, zaś emalia otoczona cienkimi, srebrnymi drucikami przy zastosowaniu odpowiedniej temperatury, zeszkliła się w sposób prawidłowy.
Pastorał Owczennikowa utrzymany jest w konwencji staroruskiej maniery i dekorowany barwną emalią komórkową, ułożoną z wici i stylizowanych kwiatków, z przewagą barw turkusowych, to jest błękitu, zieleni, bieli, żółci, czerwieni. Staroruska emalia nawiązywała do rzemiosła artystycznego starożytnego Egiptu. Owczynnikow w zastosowaniu emalii komórkowej w swoich wyrobach artystycznych, połączył rosyjskie kanony artystyczne z nowymi trendami, co doprowadziło do prawdziwego rozkwitu sztuki emalierskiej w carskiej Rosji.
Zakończenie spirali pastorału kardynała Kakowskiego, wieńczy zoomorficzna forma smoka, jaszczura, bądź uskrzydlonego węża, nad którą dominuje krzyż łaciński. W ruskich tradycjach smok bądź twór mu podobny, był połączeniem wszystkich żywiołów i życiodajnych mocy. Osadzony na krzywaśni pastorału, może symbolizować cechy mocy i siły witalnej, jaką powinien posiadać pasterz, w osobie biskupa. Równie w biblijnym kontekście laska pasterska Mojżesza, stała się żywym wężem, prowadzącym lud Boży ku Jahwe. Smok osadzony i ,,pokonany” pod dominującym krzyżem chrześcijańskim, wyeksponowanym na kolumnie, może być równie interpretacją pokonanego zła i ciemności, której uosobieniem w biblii, jest smok czy też starodawny zwodniczy i fałszywy wąż z Edenu.
Oskar Jakub Halkiew, ,,Insygnia Pontyfikalne Pasterzy Kościoła Łódzkiego” (wersja robocza), Kraków, 2018/2019
Wystawa, dostępna odo 22-VI-25 r., stanowi jedyną w swoim rodzaju okazję, by z bliska obcować z dziedzictwem sakralnym – zarówno tym narodowym, jak i uniwersalnym.
________________________
PASTORAL STAFF OF CARDINAL ALEKSANDER KAKOWSKI
(born 1862 – died 1938)
ARCHBISHOP – METROPOLITAN OF WARSAW
author and maker of the work: Ovchinnikov, circa 1912–1913
material: silver, cloisonné enamel
current permanent exhibition: Inowrocław (Institute of Primate Józef Glemp)
Pavel Akimovich Ovchinnikov (1830–1888), a Russian jeweler of exceptional class, entrepreneur, founder of a respected jewelry workshop in Moscow and the National Jewelry School. In 1865, he was granted the title of Supplier to the Imperial Court of Russia. He fulfilled individual commissions for the royal courts of Austria, Belgium, and France. The Ovchinnikov factory specialized in crafting various precious items, ranging from refined, richly decorated artifacts to mass production, such as tableware, still found today on the antique market. The Bolshevik revolution in 1917 put an end to the workshop’s operations.
In Polish territories, a dozen or so enameled pastorals from the Moscow workshop of jeweler Ovchinnikov have survived to modern times. They are found in dioceses whose borders, during the partitions, belonged to the Russian Empire. Displayed in diocesan museum institutions or stored in bishops’ palaces, they are witnesses to the former ties that must have existed between newly appointed hierarchs and the Russian imperial institution. From 1882, when an attempt was made to reactivate the concordat between the Holy See and Russia, the tsars would gift an enameled pastoral staff to each nominated bishop from the Russian partition, who was obliged to receive episcopal consecration in the tsarist capital of Saint Petersburg.
The Tsars of Russia gave a pastoral as a gift to newly consecrated bishops or archbishops from the Russian partition. These enameled pastorals were mass-produced in the jewelry workshops of the Moscow goldsmith Pavel Ovchinnikov. This artist, jeweler since 1865, was the regular supplier of jewelry for the tsar’s family, and thus, at the tsar’s request and order, he held the exclusive license to produce pastorals for Polish bishops.
Iconographically rooted in the style of old-Russian manner, these pastorals were meant to clearly emphasize and remind bishops of Russia’s influence and rule over the enslaved Polish state.
The presented pastoral of Ovchinnikov is an example of the craftsmanship of Russian decorative arts. It was created using the enameling technique, which consists of decorating metal with colorful glassy coatings covering selected parts of the pastoral. Such enamel, in the form of paste, is applied to a metal base and then fired in a kiln. The pastoral from the Moscow jeweler was created using the cloisonné technique, which involves laying a drawing made of thin vertical strips soldered to the surface of the metal. The resulting „cells” are then filled with various enamel colors. Cloisonné enamel allows for a mosaic effect on silver. A silver mesh is soldered onto a silver base to form enclosed spaces (cells), which are filled with enamel. This technique was eagerly used — and still is — in Russian goldsmithing. Sometimes wires were used instead of strips. The enameling technique required precise control of temperature, so the silver wires would not melt and the enamel, surrounded by these wires, would glaze correctly.
Ovchinnikov’s pastoral is maintained in the old-Russian manner and decorated with colorful cloisonné enamel, arranged with tendrils and stylized flowers, with a predominance of turquoise colors — blue, green, white, yellow, and red. Old-Russian enamel referred to the craftsmanship of ancient Egypt. In using cloisonné in his artistic works, Ovchinnikov combined Russian artistic standards with new trends, leading to a true flourishing of enameling art in tsarist Russia.
The spiral finial of Cardinal Kakowski’s pastoral is topped with a zoomorphic form of a dragon, lizard, or winged serpent, over which the Latin cross dominates. In Russian tradition, the dragon or similar being symbolized a combination of all elements and life-giving forces. Mounted on the crook of the pastoral, it may symbolize strength and vitality, traits that a shepherd in the person of a bishop should possess. In the biblical context as well, Moses’ shepherd’s staff became a living serpent, leading God’s people to Yahweh. The dragon mounted and “defeated” beneath the dominant Christian cross, displayed atop the shaft, can also be interpreted as a symbol of vanquished evil and darkness, represented in the Bible by the dragon or the ancient deceitful and false serpent from Eden.
Oskar Jakub Halkiew, Pontifical Insignia of the Shepherds of the Church of Łódź (working version), Kraków, 2018/2019
The exhibition, available until 22-VI-25, offers a unique opportunity to experience sacred heritage — both national and universal — up close.
