W ramach programu „Mazowsze dla miejsc pamięci” samorząd województwa przeznaczył milion złotych na prace konserwatorskie oraz tworzenie nowych miejsc pamięci. Dotacje otrzymały 24 gminy i miasta z całego Mazowsza. Wśród nich znalazł się również powiat nowodworski.
W gminie Zakroczym powstanie nowe miejsce pamięci – projekt zatytułowany „W służbie zakroczymskiej oświaty” otrzymał wsparcie w wysokości 41 370,26 zł. To jedna z pięciu nowych inicjatyw upamiętniających postacie i wartości ważne dla lokalnych społeczności.
Oprócz Zakroczymia nowe miejsca pamięci zostaną stworzone także w regionie radomskim – w Stromcu (miejsce pamięci żołnierzy z Monte Cassino), w Zakrzewie (pomnik Teresy Grodzińskiej) oraz w Dobrej Woli w gminie Klwów (pomnik żołnierzy września 1939 r.). Kolejne miejsce powstanie w Mrokowie w gminie Lesznowola i poświęcone będzie Marii Świątkiewicz.
Poza nowymi upamiętnieniami zaplanowano również renowację 19 istniejących obiektów. Prace obejmą m.in. pomnik powstańców styczniowych w Głowaczowie, kapliczkę z 1944 r. na warszawskiej Ochocie, pomnik ofiar niemieckiego obozu pracy w Sochocinie, pomnik pomordowanych nauczycieli w Płocku, czy też figurę św. Antoniego w Czernicach Borowych.
W programie nie uwzględniono jednak żadnych działań na rzecz cmentarza wojennego w Palmirach, położonego w sercu powiatu nowodworskiego. Miejsca, które dla wielu Polaków pozostaje symbolem niemieckiego terroru i ofiary tysięcy Polaków rozstrzelanych podczas okupacji. Od zakończenia ekshumacji w 1946 r. nigdy nie wznowiono poszukiwań ofiar. Tymczasem leśnicy i społecznicy wskazują, że w dołach śmierci mogą wciąż leżeć niezidentyfikowane szczątki.
Od lat o godne uporządkowanie cmentarza upomina się pan Janusz Zbigniew Zajączkowski z Łomny, oficer rezerwy Wojska Polskiego. Wysyła dziesiątki pism do instytucji państwowych, w tym do IPN, wojewody mazowieckiego, Kampinoskiego Parku Narodowego, marszałka województwa oraz władz gminy Czosnów. Domaga się usunięcia krzaków zasłaniających krzyże, naprawy zniszczonych elementów pomników i wznowienia ekshumacji przerwanych w czerwcu 1946 r.
W jednym z pism do wojewody pisał: „Krzyże zasłonięte są w osiemdziesięciu procentach przez dziką roślinność. Cmentarz Palmirski to miejsce narodowej pamięci, a wygląda jak zapomniana polana.”
Mazowiecki Urząd Wojewódzki odpowiada, że w 2024 r. wykonano dokumentację projektową i rozpoczęto remont części alejek oraz montaż tymczasowego ogrodzenia. W 2025 r. planowana jest dalsza rewitalizacja i ewentualna renowacja krzyży. Kampinoski Park Narodowy zaznacza natomiast, że cmentarz leży w jego granicach, ale podlega opiece wojewody. Sam park nie ma uprawnień do ingerencji w nagrobki i pomniki.
Zakroczym zyska nowe miejsce pamięci, co zasługuje na uznanie. Ale Palmiry wciąż czekają. Czekają nie na puste słowa ani przerzucanie odpowiedzialności, lecz na konkretne działania. Pamięć to nie kwestia kwot z budżetu ani liczby konferencji. To obowiązek wobec tych, którzy milczą od lat.
Zakroczym remembers, Palmiry still wait
As part of the “Mazowsze for Memorial Sites” programme, the regional government has allocated one million zlotys to restore historical monuments and create new ones. Among the 24 supported municipalities is Zakroczym in the Nowy Dwór district.
Zakroczym will create a new memorial titled “In the service of Zakroczym education” with a grant of 41,370.26 PLN. Other new memorials will appear in Stromiec, Zakrzew, Klwów and Mroków. At the same time, 19 existing monuments across the Mazovian Voivodeship will undergo restoration.
One site remains forgotten – the war cemetery in Palmiry, located in the Nowy Dwór district and known for mass executions carried out by the Germans during World War II. Despite partial exhumations in 1945–1946, many victims remain unburied.
Janusz Zbigniew Zajączkowski from Łomna has long been campaigning for restoration of this sacred site. He calls for clearing overgrown vegetation, restoring damaged monuments, and resuming interrupted exhumations. Authorities blame one another, but the site remains in decline.
Zakroczym receives recognition and funding. Palmiry, a place of martyrdom, receives only silence.
