W nowodworskiej bibliotece znów zabrzmiała historia opowiadana z pamięci, a nie z podręcznika. 18 XI 2025 r. podsumowano projekt „Głosy z przeszłości – Nowy Dwór Mazowiecki w opowieściach mieszkańców”, współfinansowany z programu „Patriotyzm Jutra” realizowanego przez Muzeum Historii Polski. Spotkanie zamknęło kilka miesięcy pracy nad ocaleniem wspomnień o dawnym Nowym Dworze, prowadzonych wspólnie przez młodzież i starszych mieszkańców miasta.
Biblioteka stała się tego dnia miejscem szczególnym: zamiast suchych dat i nazwisk wybrzmiały osobiste relacje, krótkie obrazy z dzieciństwa, historie ulic, zakładów pracy i rodzinnych domów. Uczniowie klasy VIII A Szkoły Podstawowej nr 3 im. Józefa Wybickiego w Nowym Dworze Mazowieckim, zaangażowani w projekt, mieli okazję wysłuchać opowieści starszych nowodworzan bez pośrednictwa ekranu czy szkolnego podręcznika. To oni zadawali pytania, notowali odpowiedzi, konfrontowali znane z lekcji daty z żywym doświadczeniem świadków.
Na finałowym spotkaniu zjawili się także ci, którzy w ostatnich dniach dzielili się z bibliotekarzami swoimi historiami. Atmosfera była daleka od oficjalnego podsumowania: dominowały wzruszenie, zaduma i zwyczajna, spokojna rozmowa o mieście sprzed lat. Wspominano wygląd dawnych ulic, zmiany w zabudowie, codzienne życie rodzin, pracę w zakładach, nieistniejące już miejsca spotkań. Z drobnych, pojedynczych wspomnień wyłaniał się obraz Nowego Dworu, którego nie pokaże żaden współczesny plan miasta.
Towarzysząca projektowi czasowa wystawa fotograficzna wydobyła z archiwum i domowych albumów zdjęcia, którym na co dzień grozi zapomnienie w szufladach. Obok nich pojawiły się fragmenty rozmów z mieszkańcami, efekt przeprowadzonych nagrań i spotkań. Dzięki takiemu zestawieniu można było spojrzeć na historię miasta oczami tych, którzy ją pamiętają, a nie tylko czytają o niej z dystansu. Fotografie i krótkie cytaty z relacji tworzyły całość, która przywracała dawnej codzienności konkretną twarz, adres i nazwisko.
Podczas podsumowania zaprezentowano również okolicznościowy katalog projektu. Znalazły się w nim wybrane wspomnienia, fotografie oraz refleksje, jakie udało się zgromadzić w trakcie pracy. Nie jest to księga efektowna, lecz raczej narzędzie do dalszej pracy – trwała pamiątka dla uczestników i punkt wyjścia dla kolejnych działań związanych z historią Nowego Dworu. Zebrany materiał może służyć jako pomoc dla nauczycieli, inspiracja dla młodzieży i źródło dla osób zainteresowanych dziejami miasta.
Organizatorzy mocno podkreślali, że historia lokalna nie kończy się na kilku „ważnych datach”. Przypomniano zdanie, które przewijało się w trakcie projektu: „Historia to nie tylko daty i nazwiska. To opowieści przekazywane z pokolenia na pokolenie, zapisane w pamięci mieszkańców i ukryte w rodzinnych albumach”. Każda, nawet skromna relacja ma znaczenie, bo to z takich okruchów rodzi się pamięć o prawdziwym życiu miasta, nie tylko o jego uroczystościach i przełomowych momentach.
Zakończeniu projektu towarzyszyły podziękowania skierowane do wszystkich zaangażowanych: mieszkańców, którzy odważyli się otworzyć swoje domowe archiwa i wspomnienia; młodzieży, która wzięła na siebie trud rozmów i dokumentowania; nauczycieli i opiekunów wspierających uczniów; wreszcie instytucji, dzięki którym „Głosy z przeszłości” mogły zostać zrealizowane. W ten sposób ocalało od zapomnienia kilka kolejnych fragmentów opowieści o Nowym Dworze Mazowieckim – zapisanych nie tylko na papierze, ale przede wszystkim w pamięci tych, którzy przyszli do biblioteki, by je wypowiedzieć.
Voices that stopped time
In the library of Nowy Dwór the history once again sounded not from a textbook, but from living memory. On November 18, 2025, a summary meeting was held for the project “Voices from the Past – Nowy Dwór Mazowiecki in the Stories of Its Residents,” co-financed by the nationwide program “Patriotyzm Jutra” (“Patriotism of Tomorrow”) carried out by the Museum of Polish History. The gathering closed several months of work devoted to saving memories of the old Nowy Dwór, conducted jointly by young people and older residents of the town.
On that day, the library became a special place: instead of dry dates and names, personal accounts were heard, short images from childhood, stories of streets, workplaces, and family homes. Students from class VIII A of Primary School No. 3 named after Józef Wybicki in Nowy Dwór Mazowiecki, who took part in the project, had the opportunity to listen to the stories of older inhabitants without any screen or school textbook in between. They were the ones asking questions, recording answers, and confronting well-known dates from lessons with the lived experience of witnesses.
The final meeting was also attended by those who in recent days had shared their stories with librarians. The atmosphere was far from a stiff official summary: what dominated were emotion, reflection, and simple, calm conversation about the town as it used to be. People recalled the appearance of former streets, changes in buildings, everyday family life, work in local factories, and meeting places that no longer exist. From these small, individual memories emerged an image of Nowy Dwór that no contemporary city map can provide.
A temporary photographic exhibition accompanying the project brought out from archives and family albums photographs that usually risk being forgotten in drawers. Next to them were excerpts from interviews with residents, the fruit of recorded conversations and meetings. This arrangement made it possible to look at the town’s history through the eyes of those who actually remember it, rather than only reading about it from a distance. Photographs and short quotations from the accounts formed a whole that restored a concrete face, address, and name to everyday life in the past.
During the summary, a special project catalog was also presented. It contains selected memories, photographs, and reflections gathered in the course of the work. It is not meant to be a decorative volume but rather a working tool – a lasting keepsake for participants and a starting point for further activities connected with the history of Nowy Dwór. The collected material can serve as assistance for teachers, inspiration for young people, and a source for those interested in the town’s past.
The organizers strongly stressed that local history does not end with a handful of “important dates.” They recalled a sentence that had often appeared during the project: “History is not only dates and names. It is stories passed down from generation to generation, recorded in the memory of residents and hidden in family albums.” Every, even modest, account has value, because from such fragments the memory of real town life is built, not only of ceremonies and breakthrough moments.
The conclusion of the project was accompanied by words of thanks addressed to everyone involved: residents who opened their family archives and memories; young people who took on the effort of conversations and documentation; teachers and guardians who supported the students; and finally the institutions that made “Voices from the Past” possible. In this way, a few more fragments of the story of Nowy Dwór Mazowiecki have been saved from oblivion – written down not only on paper, but above all in the memory of those who came to the library to speak them out.
