Biblioteka pomiechowska zdecydowała się przybliżyć mieszkańcom Gminy zjawisko tzw. drugiego obiegu wydawniczego w PRL. Mimo, iż w tworzenie i kolportaż bibuły zaangażowanych było wiele osób, do dziś wiele osób nie wie, czym to było i z jakim ryzykiem się wiązało.
W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, cenzura była narzędziem władzy, które miało na celu kontrolę nad przepływem informacji oraz kształtowanie świadomości społecznej zgodnie z ideologią komunistyczną. W odpowiedzi na represje i ograniczenia, polscy intelektualiści oraz działacze opozycyjni stworzyli tzw. drugi obieg wydawniczy. Był to sposób na przekraczanie barier cenzury i zapewnienie społeczeństwu dostępu do niezależnej myśli.
Drugi obieg wydawniczy zaczął się kształtować już w latach 70. XX wieku. Jego rozwój intensyfikował się szczególnie w okresie stanu wojennego, kiedy to każdy przejaw wolności słowa był brutalnie tłumiony. Wydawnictwa konspiracyjne produkowały książki, czasopisma, broszury, a także ulotki, które były rozprowadzane wśród czytelników bez wiedzy i zgody władz.
Drukowano w warunkach domowych, używając prymitywnych metod takich jak powielacze czy maszyny do pisania. Wydawnictwa te często zmieniały swoje lokalizacje, aby unikać represji ze strony służb bezpieczeństwa. Kolportaż literatury odbywał się podczas spotkań, w kościołach, a także poprzez sieć zaufanych osób. Niejednokrotnie książki przechowywane były w ukryciu, a ich posiadanie mogło stanowić poważne ryzyko.
Wydawnictwa konspiracyjne odegrały kluczową rolę w utrzymaniu niezależnej świadomości społecznej. Dzięki nim Polacy mieli dostęp do literatury zakazanej, dzieł filozoficznych, historycznych czy politycznych, które inaczej byłyby niedostępne. Publikacje te pomagały w kształtowaniu opozycji, umacnianiu narodowej tożsamości oraz przeciwdziałały próbom sowietyzacji kraju.
Choć po 1989 roku drugi obieg wydawniczy przestał być potrzebny w wyniku liberalizacji prawa prasowego i większej swobody słowa, jego dziedzictwo wciąż jest żywe. Dziś, w dobie cyfrowej, warto pamiętać o tej formie obywatelskiego oporu, która stanowiła fundament dla wielu zmian w nowożytnej historii Polski.
Wydawnictwa konspiracyjne w PRL to dowód na to, że dążenie do wolności i prawdy może przybierać różne formy, nawet w obliczu wszechobecnej opresji.
Biblioteka Gminna w Pomiechówku ogłosiła spotkanie z cyklu „Pasjonaci, czyli ludzie i ich pasje”, poświęcone drugiemu obiegowi wydawniczemu w czasach PRL. Prelekcję poprowadzi Agnieszka Winnik, która przybliży tematykę cenzury, metod druku i dystrybucji zakazanych dzieł literackich, ulotek oraz prasy. Wydarzenie to będzie okazją do zapoznania się z unikalną kolekcją zminiaturyzowanych książek, tomików poezji oraz druków ulotnych, które powstały mimo rygorów cenzury. Spotkanie odbędzie się 11 maja o godz. 16.00, a wstęp jest wolny.
Underground Pages of History: The Second Circulation of Publishing During the PRL Times
During the era of the People’s Republic of Poland, censorship was a tool used by the authorities to control the flow of information and shape public consciousness in accordance with communist ideology. In response to repression and restrictions, Polish intellectuals and opposition activists created what is known as the second circulation of publishing. This was a way to bypass censorship barriers and provide society with access to independent thought.
The second circulation of publishing began to form in the 1970s. Its development intensified especially during the martial law period when any expression of free speech was brutally suppressed. Underground publishers produced books, magazines, brochures, and leaflets, which were distributed among readers without the knowledge and consent of the authorities.
Printing was done in home conditions, using primitive methods such as duplicators or typewriters. These publishers often changed their locations to avoid repression by security services. Literature distribution took place during meetings, in churches, and through a network of trusted individuals. Books were often kept hidden, and possessing them could pose a serious risk.
Impact on Society
Underground publishing played a key role in maintaining independent social consciousness. Thanks to these efforts, Poles had access to banned literature, philosophical, historical, or political works that would otherwise be unavailable. These publications helped shape the opposition, strengthen national identity, and counteract attempts at Sovietization of the country.
Although the need for second circulation publishing ceased after 1989 due to the liberalization of press law and greater freedom of speech, its legacy is still alive. Today, in the digital age, it is important to remember this form of civic resistance that laid the foundation for many changes in modern Polish history.
Underground publishing in the PRL is proof that the pursuit of freedom and truth can take various forms, even in the face of pervasive oppression.
The Pomiechówek Municipal Library has announced a meeting from the series „Enthusiasts, i.e., people and their passions”, dedicated to the second circulation of publishing during the PRL times. Agnieszka Winnik will lead the lecture, which will address the themes of censorship, printing methods, and distribution of banned literary works, leaflets, and press. This event will be an opportunity to view a unique collection of miniature books, poetry volumes, and ephemeral prints that emerged despite censorship restrictions. The meeting will take place on May 11 at 4:00 PM, and admission is free.
