W czwartek, 6 listopada 2025 roku, w surowych, dopiero co odzyskanych przez miasto wnętrzach dawnego Cechu Rzemiosł Różnych przy ulicy Bohaterów Modlina 48 w Nowym Dworze Mazowieckim, dokonano historycznego otwarcia wystawy czasowej „SALONY U MÓRAWSKICH. Fabryka Przetworów Kartoflanych – Nowy Dwór P. Górski i E. Mórawski”. Ceremonia, która zgromadziła potomków założycieli fabryki, lokalnych historyków, archiwistów i władze samorządowe, miała charakter symbolicznej podróży w czasie, rozpoczynającej proces przywracania zbiorowej pamięci miasta.
Uroczystość zainaugurowano w samo południe, zbierając uczestników pod budynkiem dawnego Cechu Rzemiosł Różnych – miejscu, które przez dekady stanowiło serce nowodworskiego rzemiosła. Stamtąd, w atmosferze refleksji, wyruszyła symboliczna procesja śladami rodziny Mórawskich. Pierwszym przystankiem były groby rodziny na nowodworskim Cmentarzu Parafialnym, gdzie złożono hołd założycielom przemysłowej potęgi miasta. Kolejnym punktem było odwiedzenie historycznych już adresów przy ulicy Nowołęcznej, gdzie niegdyś mieszkali Mórawscy. Kulminacją tego historycznego spaceru w czasie była konferencja prasowa w przestrzeni ekspozycyjnej, gdzie po raz pierwszy publicznie zaprezentowano część z zakupionych przez miasto zbiorów. Doniosłym momentem było ponowne spotkanie po sześciu i pół dekadzie licznych członków rodzin Górskich i Mórawskich, których rody na nowo połączyły się wokół wspólnego dziedzictwa.
Oficjalnego otwarcia konferencji prasowej dokonała Aneta Pielach-Pierścieniak z nowodworskiego magistratu, rozpoczynając od stwierdzenia: „Chciałabym zaznaczyć, że konferencja będzie dotyczyła trzech głównych obszarów tematycznych, czyli przeprowadzonego procesu inwentaryzacji oraz wstępnej archiwizacji zbioru zakupionych dokumentów i rzeczy osobistych po rodzinie Mórawskich, dawnych fabrykantach nowodworskich. Część druga to zainaugurowanie i otwarcie wystawy +Fabryka Przetworów Kartoflanych Nowy Dwór Piotr Górski i Edward Mórawski, Salony u Mórawskich+, plus stanowisko archiwizacyjne. Ostatnia część konferencji dotyczyła omówienia wydanej publikacji zatytułowanej +Krótka historia fabryki przetworów kartoflanych Nowy dwór Piotr Górski, Edward Mórawski+”.
Głos jako pierwszy zabrał gospodarz miejsca, burmistrz Nowego Dworu Mazowieckiego Sebastian Sosiński. „Zacznę od tego, że spotykamy się w też nieprzypadkowym miejscu, wyjątkowym, być może niemającym związku z tą historią, ale losy tego budynku i historii państwa rodzin przez przypadek się przeplotły, stąd postanowiliśmy zorganizować w tych surowych wnętrzach domu Rzemiosła, nasze dzisiejsze wydarzenie” – rozpoczął, przypominając, iż Dom Rzemiosła został zakupiony przez miasto w roku ubiegłym. „Tu na dole znajdowała się duża sala. Tu odbywały się wszystkie ważniejsze wydarzenia dotyczące powojennej historii naszego miasta” – mówił Sosiński, podkreślając historyczny, choć nieposiadający formalnego statusu zabytku, charakter gmachu.
Burmistrz szczegółowo omówił kluczową dla całego przedsięwzięcia kwestię zakupu kolekcji: „Spotykamy się tu, ponieważ Nowy Dwór Mazowiecki wzbogacił się o unikalny zbiór pamiątek po rodzinie Mórawskich, rodziny nierozerwalnie związanej z historią naszego miasta, ale również fabryki Górski-Mórawski. (…) Miasto zakupiło ten niezwykły zbiór za 33 tysiące złotych i w jego skład wchodzą meble i wyposażenie należące do rodziny fabrykantów. Obrazy i przedmioty codziennego użytku, księgozbiór oraz tysiące dokumentów o bezcennej wartości historycznej”. Przyznał jednocześnie, że na stosunkowo niską cenę wpłynął stan kolekcji, co generuje kolejne wyzwania. Większość zbiorów trafiła do budynku Cechu, a część, z powodu braku miejskiej przestrzeni magazynowej, zdeponowano w magazynach miejskich spółek.
Włodarz miasta zarysował także ambitną wizję przyszłości: „Kilka słów o przyszłości, bo przed nami bardzo dużo wyzwań. (…) Będziemy starali się pozyskać środki na konserwację dokumentów i renowację mebli. Zabezpieczenie i doprowadzenie do stanu, w którym nie będą one narażone na pogorszenie się jest naszym priorytetem. (…) Chciałbym, aby odbyła się digitalizacja tego zbioru. (…) Chciałbym stworzyć cyfrowe archiwum miejskie (…). I w końcu znalezienie stałej przestrzeni ekspozycyjnej, w której pamiątki będą mogły być udostępnione mieszkańcom”.
W swoim wystąpieniu burmistrz złożył serdeczne podziękowania kluczowym osobom zaangażowanym w projekt. Szczególne słowa uznania skierował pod adresem Oskara Halkiewa: „To on podjął się niezwykle żmudnej pracy, przeglądania, identyfikacji, wstępnej archiwizacji tysięcy rozproszonych dokumentów. (…) Dzięki ogromnemu zaangażowaniu pana Oskara powstał szczegółowy raport, inwentaryzacja oraz wspomniana publikacja, która stanowi pierwsze opracowanie historii fabryki Rodzin Górski i Mórawski”. Podziękował również dyrektor Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej Ewie Borkowskiej za „inicjatywę, determinację i skuteczność w zakupie tej kolekcji” oraz radnemu Sławkowi Kalińskiemu, który „od wielu lat zabiegał o to, aby miasto skręciło w tę stronę historii”.
Głos w dyskusji zabrała także Magdalena Wiercińska, dyrektor Archiwum Państwowego w Warszawie, która stwierdziła: „Ja myślę, że to bez wątpienia i ten dzisiejszy dzień i ta czasowa wystawa, którą za chwilę będziemy oglądać, przyczyni się do jakiegoś takiego ruchu świadomościowego odnośnie tożsamości Nowego Dworu Mazowieckiego. Myślę, że, a nawet jestem pewna, że nowodworzanie zajrzą do swoich strychów, piwnic i zobaczą, co tam jeszcze ciekawego jest. Być może w zawierusze wojennej znalazły się tam jakieś, nie ze złej woli wcale, może przypadkowo jakieś przedmioty, które wzbogacą kolekcję”. Zadeklarowała również pełne wsparcie merytoryczne ze strony Archiwów Państwowych, informując, że materiały związane z fabryką i Edwardem Mórawskim znajdują się w oddziale w Grodzisku Mazowieckim.
Wśród znamienitych gości, których przywitała przedstawicielka magistratu, znaleźli się: Adam Kasperski, Jan Herse Górski, przedstawiciel rodu Górskich oraz familii Herse, Maria Górska, Piotr Górski, Tomasz Stępień z Górskich, Maciej Kuczyński i obywatel Białorusi, Aleksander Bartaszewicz, współczesny właściciel dawnego majątku Górskich w Świacku. Na uroczystości pojawili się również Janusz Gołąb, nowodworski regionalista, Dariusz Zembrzycki, nowodworski tapicer artystyczny, oraz Maria Możdżyńska, nowodworzanka od pokoleń, nauczycielka i regionalistka.
Wystawa czasowa „SALONY U MÓRAWSKICH” będzie dostępna dla zwiedzających w dniach 10–14 listopada br. w przestrzeni przy ul. Bohaterów Modlina 48. Wstęp na ekspozycję jest wolny. Wydarzenie to nie jest zamkniętą opowieścią, lecz inauguracją długofalowego procesu mającego na celu trwałe włączenie dziedzictwa przemysłowego w tkankę tożsamościową współczesnego Nowego Dworu Mazowieckiego.
Do tego doniosłego wydarzenia będziemy w najbliższych dniach wracać jeszcze wielokrotnie.
