Aktualności z Fortu III w Pomiechówku
2021-02-14 4:48:45
W cyklu Aktualności z Fortu III w Pomiechówku publikujmy kolejne wiadomości o najnowszych wydarzeniach i odkryciach związanych z Fortem III w Pomiechówku. Przypominamy, że Fort III w Pomiechówku był w czasie II wojny światowej najstraszniejszą gestapowską katownią na Mazowszu. Fundacja dba o upamiętnienie tego zapomnianego miejsca oraz pracuje nad utrwaleniem losów więźniów. Zapraszamy na stronę www.forttrzecipomiechowek.org oraz do lektury poniższych wiadomości
Zdjęcie 1
Świąteczne „prezenty”
Dzień przed wigilią Bożego Narodzenia Fundacja otrzymała od pana Edwarda Rinau bezcenne, nieznane zdjęcia Fortu III w Pomiechówku. To był prawdziwy prezent gwiazdkowy dla miłośników Fortu i sympatyków Fundacji.
Pierwsze zdjęcie (obok) było wprawdzie już prezentowane na stronie internetowej Fundacji, ale tylko jako dość nieczytelna kopia. Pan Edward posiada jego oryginał. Z niego odczytał treść napisu na krzyżu. Brzmi on: „Na środku Ś+P; po lewej stronie: kpr. Żuk, pod nim: kpr. Michalski, pod nim: strzel. Olszewski J.; po prawej stronie: strz. Kowalski J., pod nim: strz. Żukowski J, pod nim: strz. Aleksandrowicz; po środku data 28.IX.1939r i pod datą napis: i 3 nieznanych”. Dzięki panu Edwardowi znamy więc nazwiska 6 poległych obrońców Fortu oraz datę ich śmierci. Jakby wrócili do żywych.
Zdjęcie 2
Na dwóch kolejnych zdjęciach widać (poniżej) niemieckich żołnierzy na Forcie III w Pomiechówku. Otwarty schron (zdjecie poniżej po lewej stronie) i widoczna podwalnia (zdjęcie poniżej z prawej strony) znajdują się na lewym barku Fortu. Zdjęcia wykonane zostały zapewne 29 lub 30 września 1939 r., tuż po poddaniu się Fortu. To jedyne znane nam zdjęcia z Fortu, na których widać nie tylko mundury niemieckiej piechoty, ale też wojsk pancernych (czarne).
Zdjęcie 3
Na kolejnym zdjęciu (zdjęcie po prawej, u góry) widać stojącą na Forcie III w Pomiechówku armatę. Inne jej zdjęcie było kiedyś już publikowane na łamach TN. To 76 mm, armata polowa wz. 1902, nazywana popularnie przez żołnierzy „prawosławną” (została bowiem na Forcie po Rosjanach). Armata ta była wymieniana w raportach i meldunkach o stanie uzbrojenia Fortu III w Pomiechówku z września 1939 r. Na zdjęciu widać stojących wokół niej niemieckich żołnierzy. Istnieją więc co najmniej dwa zdjęcia armaty „prawosławnej” z Fortu III w Pomiechówku.
Zdjęcie 4
Tego zdjęcia (obok) Pan Edward Rinau nie posiada, ale zachował kiedyś widzianą kopię. To dla Fundacji prawdziwa sensacja. Znajdują się na nim najprawdopodobniej mieszkańcy Sochocina i okolic (pow. Płońsk), wysiedleni z domów i osadzeni w Forcie III w Pomiechówku w marcu 1941 r. (wysiedlono ponad 2000 osób). To jedyne zdjęcie z więzionymi w Forcie sochocińskimi wysiedleńcami i jedno z dwóch z okresu wojny, zrobionymi wewnątrz Fortu (poza zdjęciami z zajęcia Fortu przez Niemców), które do dziś ujrzały światło dzienne. Może uda się rozpoznać osoby ze zdjęcia?
Odkrywanie losów więźniów
Czasem publikacje zawierają nieprecyzyjne informacje, czasem rodzina więźnia ma niepełne dane, czasem świadek pomyli miejsca lub daty. Często Fundacji udaje się wyjaśnić i skorygować niejasności – w dużej mierze dzięki pomocy i współpracy z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.
Tak było w sprawie więźnia Fortu III w Pomiechówku – pana Pawła Września – sekretarza Gminy Janowiec Kościelny. W książce Ryszarda Juszkiewicza „Gmina Szczepkowo Borowe (Janowiec Kościelny) w latach 1939-1945”, pan Paweł Wrzesień wymieniony jest jako żołnierz AK, który został aresztowany przez gestapo w 1943 r. i we wrześniu 1944 r. zamordowany w Forcie III w Pomiechówku. Pan Piotr Grzybowski – prawnuk Pawła Września, przekazał Fundacji informację, że rodzina nie słyszała, aby pan Paweł był więźniem Fortu III, posiada natomiast jego list wysyłany z KL Mauthausen. Kwerenda przeprowadzona przez Archiwum IPN wykazała, że pan Paweł Wrzesień był więźniem Fortu III w Pomiechówku. W dniu 3 grudnia 1943 r. został z Fortu przetransportowany do KL Mauthausen. Tu zmarł 5 kwietnia 1944 r.
W ten sposób nowe informacje i dokumenty ujrzały światło dzienne…
Warto dodać, że zięciem pana Pawła Września był Stanisław Grzybowski – członek AK i BCh (komórka legalizacyjna „Apasz”, Podokręgu Wkra), zamordowany przez gestapo w Forcie III w Pomiechówku.
Obok (po prawej) portret pana Pawła Września i (po lewej) zaświadczenie o zgonie z KL Mauthausen – (źródło: ITS).